Phần 1: Phân loại rác tại nguồn - những khó khăn còn tồn tại từ rác thải sinh hoạt đến rác thải công nghiệp thông thường

Từ chương trình phân loại chất thải sinh hoạt tại nguồn

Ông Nguyễn Toàn Thắng - Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường TPHCM ước tính thành phố hiện tiếp nhận và xử lý rác thải sinh hoạt khoảng 8.800 tấn/ngày, chất thải công nghiệp khoảng 1.600 tấn/ngày, chất thải nguy hại 430 tấn/ngày, chất thải rắn y tế 22 tấn/ngày và bùn thải khoảng 2.700 - 3.700 m³/ngày (theo Báo SGGP ngày 5/2/2018 - Tiến tới xử lý rác thải bằng công nghệ hiện đại).

Xét về khía cạnh tài chính, tại buổi thảo luận kỳ họp thứ 9 HĐND TPHCM Khóa IX, GĐ Sở Tài chính TP HCM Phan Thị Thắng cho biết, một năm TP HCM dành gần 4.000 tỉ đồng cho vấn đề rác thải khiến nhiều đại biểu HĐND giật mình. Cụ thể, mỗi năm, TPHCM chi cho duy tu hệ thống thoát nước là 1.132 tỉ đồng và 2.848 tỉ đồng cho xử lý rác. Trong đó có 700 tỉ đồng chi cho quét rác; 535 tỉ đồng để vận chuyển; 88 tỉ đồng để phân loại rác và khâu xử lý là hơn 1.507 tỉ đồng. (theo Báo Lao Động ngày 11/07/2018 - Giật mình, mỗi năm chi gần 4.000 tỉ đồng, TPHCM vẫn ngập rác).

Đó là những con số đáng lưu tâm trong công tác bảo vệ môi trường, đặc biệt là công tác quản lý tổng hợp chất thải rắn trên địa bàn TP HCM cũng như thách thức tại Việt Nam với đà tăng trưởng khá nhanh trong những năm gần đây.

Chương trình phân loại chất thải tại nguồn được xem như giải pháp hàng đầu để giải quyết áp lực về lượng rác phát sinh tăng khoảng 6%/năm của TP HCM. Tuy nhiên, công tác triển khai chưa đạt được kết quả như mong muốn và còn dừng ở mức độ thí điểm. Một số vấn đề có thể kể đến:

• Thực hiện chưa đồng bộ giữa chủ nguồn thải và đơn vị thu gom, xử lý: “Người dân phân loại rác xong thì đơn vị thu gom gộp chung lên xe rồi mang đi chôn lấp nên thí điểm không thành công” - Ông Nguyễn Toàn Thắng cho biết.
• Ý thức phân loại rác và công tác truyền thông chưa thực hiện đồng bộ và sâu sắc
• Phương tiện thu gom chưa đáp ứng đúng kỹ thuật.
• Mô hình hoạt động của phần lớn lực lượng thu gom rác dân lập chưa đáp ứng đủ điều kiện để thu gom, xử lý chất thải sau phân loại.
• Công tác phân loại chưa triệt để nên phương thức xử lý chủ yếu là chôn lấp, chưa tận dụng chất thải như một dạng “tài nguyên” để tạo các giá trị nâng cao.
• Chưa đồng bộ giữa các đơn vị tham gia: từ hoạt động phân loại rác đến thu gom, tập kết, vận chuyển, xử lý (tái sử dụng, tái chế, xử lý, …)

Đến những thách thức trong công tác phân loại, thu gom, xử lý rác thải công nghiệp thông thường

Phân loại rác tại nguồn tại TPHCM còn vấp phải một thách thức khác đến từ rác thải rắn công nghiệp thông thường phát sinh từ các cơ sở SX-KD, hộ kinh doanh gia công nhỏ lẻ xen lẫn trong khu vực dân cư.

Đây được xem là lượng rác phát sinh tương đối lớn từ các hoạt động sản xuất, gia công. Dù rác công nghiệp được đưa vào quản lý nhưng việc kiểm tra, kiểm soát, phân loại cũng như giải pháp thu gom, xử lý cũng đang là thách thức không nhỏ đối với cơ quan quản lý. Một số trở ngại khiến công tác quản lý rác công nghiệp chưa được thực hiện triệt để:

• Các đơn vị thu gom rác dân lập chưa có chức năng thu gom, vận chuyển rác công nghiệp thông thường. Một số trường hợp rác công nghiệp bàn giao lẫn vào rác sinh hoạt.
• Ý thức phân loại rác tại nguồn và các quy định liên quan đến rác công nghiệp chưa được truyền thông hiệu quả đến các cơ sở.
• Số lượng cơ sở có quy mô nhỏ lẻ khá lớn, xen lẫn trong các khu vực dân cư tại TP HCM, công tác thống kê và quản lý chưa triệt để.
• Thiếu giải pháp cung cấp chuỗi hoạt động thu gom, vận chuyển, tái sử dụng, tái chế, xử lý, …đồng bộ để áp dụng trên diện rộng.
• Vấn đề tần suất thu gom, phương tiện, tuyến đường vận chuyển, chi phí xử lý, … chưa phù hợp với các cơ sở nhỏ lẻ đang phân bố dày đặc trong các cơ sở dân cư tại TPHCM
• Liên quan công tác quản lý và tài chính: còn tồn tại việc rác công nghiệp bàn giao lẫn với rác sinh hoạt làm tăng lượng rác xử lý so với khả năng tiếp nhận của các bãi rác hiện tại. Đồng thời, rác công nghiệp lẫn vào rác sinh hoạt cũng là gánh nặng cho nguồn ngân sách của TP HCM. Ngược lại, rác thải được phân loại sẽ là nguồn “tài nguyên” có thể tái sử dụng, tái chế, hoặc xử lý thu hồi năng lượng, … tạo ra giá trị cao hơn về kinh tế lẫn môi trường, giảm áp lực cho ngân sách Nhà Nước và khả năng tiếp nhận của các bãi chôn lấp truyền thống.
• Tại Điều 20, nghị định 155/2016/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường đã quy định: “Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 25.000.000 đồng đối với hành vi không phân loại, không lưu giữ chất thải rắn công nghiệp thông thường theo quy định; không ký hợp đồng hoặc không chuyển giao chất thải rắn công nghiệp thông thường cho đơn vị có chức năng thu gom, vận chuyển và xử lý theo quy định….”. Tuy nhiên, việc triển khai còn gặp khó khăn.
• …

Những hình ảnh được Công ty Môi Trường Á Châu ghi nhận về tình hình đổ trộm rác công nghiệp tại một số khu vực vùng ven:

Hình ảnh: Rác thải trên một tuyến đường tại TP HCM (Nguồn: Môi Trường Á Châu)

Hình ảnh: Dù có biển cảnh báo nghiêm cấm đổ rác và tuyến đường có camera quan sát nhưng rác thải công nghiệp vẫn mang đổ trộm (Nguồn: Môi Trường Á Châu)

Hình ảnh: Có thể dễ dàng nhận thấy rác thải công nghiệp là những nguyên liệu dư thừa từ hoạt động gia công hàng may mặc (Nguồn: Môi Trường Á Châu)

Trên đây được xem là một trong các vấn đề cần nhận diện và khắc phục, mỗi khu vực tại TP HCM còn có những đặc thù riêng về lượng rác và thành phần phát sinh. Vì vậy, để giải quyết vấn đề trên, đỏi hỏi sự kết hợp của toàn bộ nguồn lực xã hội một cách đồng bộ, có hệ thống, phù hợp với từng khu vực.

Giải pháp phải hướng đến việc thu gom, xử lý triệt để rác công nghiệp bằng những phương pháp phù hợp: tái sử dụng, tái chế, đồng xử lý và phương án xử lý khác, … tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho các chủ nguồn thải nhỏ lẻ thực hiện dễ dàng cũng như cơ quan quản lý có công cụ để kiểm tra, theo dõi sát sao tình hình rác trên địa bàn, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm để thay đổi hành vi của chủ nguồn thải.

- Môi Trường Á Châu -